جمعگرایی سیاسی و ارتباط آن با دموکراسی

Political pluralism and its relationship to democracy

دکتر نادر هوشمندیار*

جمع گرایی سیاسی، بخش مهمی از یک سیستم مبتی بر حکومت قاطبه مردم را تشکیل میدهد. دموکراسی پلورالیستی، نظامی سیاسی است که در آن اهرم های قدرت و تصمیم گیری تنها در دست یک مرکز قدرت نیست، بلکه آحاد مختلف مردم از طریق نمایندگان خود در احزاب و یا مجالس قانونگذاری در تصمیم گیری های مهم سهیم هستند. به عبارت دیگر تمام سیستم های دموکراتیک جهان به گونه ای دارای خصلت جمع گرایی سیاسی هستند. جمع گرایی سیاسی خود را در حوزه های گوناگون فرهنگی، سیاسی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی نیز متبلور می کند. در این یاداشت کوتاه مجالی برای کنکاش و تحلیل جنبه های گوناگون کثرت گرایی سیاسی نیست. هدف از این نوشتار معرفی بی طرفانه جنبه های گوناگون کثرت گرایی نظام سیاسی در کشورهای توسعه یافته یا متروپل Developed countries or metropolitan) ) است. در بحث سیستم مبتی بر حکومت قاطبه مردم ،گفتنی است معتقدین این دیدگاه از جمله جُورج واشنگتن، جان آدامز، توماس جفرسون و شماری دیگر، نگران تمرکز قدرت در دست یک نهاد سیاسی خاص بودند. آنها به همین علت، و با تکیه بر اجماع نظر جمعی، تصمیم گرفتند قدرت سیاسی را در سطوح و لایه های مختلف کشوری تقسیم کنند. قانون اساسی بیشتر کشورهای صنعتی نمونه بسیار خوبی از پراکندگی و عدم تمرکز مراکز گوناگون قدرت در ساختار نظام های سیاسی مردم گراست. تقسیم قدرت، پراکندگی سطوح اختیارات و مسولیت های نمایندگان مردم، یکی از ویژگی های مهم سیستم مبتی بر حکومت قاطبه مردم محسوب میشود.

کِنِت جاندا، پژوهش گر برجسته علوم سیاسی، و استاد دانشگاه نُورث وسترن در شیکاگو، در مقاله مبسوط خود در باره ویژگی ها پلورالیستی نظام سیاسی آمریکا سخن گفته است. او به چهار ویژگی مهم این نظام از جمله فدرالیسم، تفکیک سه قوه، کنگره ای متشکل از دو مجلس نمایندگان و سنا، و نظام انتخاباتی اشاره کرده است. بنا بر این در چارچوب چنین نظام سیاسی، اختیارات حکومت در برابر کشور و سرزمین در چند سطح مختلف اعمال میشود.

در مطالعه های علمی روش تحقیق در مورد جامعه مدنی و حکومت قانون مطالبی ذکر شده است و گفتنی است در چارچوب نظام های دموکراتیک، دولت در کنار سایر نهاد های اجتماعی، سازمان های خصوصی، انجمن های حقوقی، احزاب سیاسی، و سازمان های غیر دولتی تنها یکی از لایه های اجتماعی را تشکیل میدهد نه کل آنرا. این گونه یافته های تحقیق را میتوان از منظرهای گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی- یا یک نظام مبتی بر حکومت قاطبه مردم نامید.

در بیشتر جوامع دموکراتیک، صدها و شاید هزاران سازمان خصوصی و غیر دولتی (Non-governmental organization) در سطوح گوناگون و در کنار دولت، در شکل دادن به فضای سیاسی و اقتصادی کشور سهیم هستند. این در حالی است که در نظام های تمامیت گرا و استبدادی، کلیه این نهاد ها در کنترل و تحت نظارت کامل اقلیت کوچک قرار می گیرد. اما بر عکس سیستم مبتی بر حکومت قاطبه مردم ، حوزه اختیارات و مسئولیت های دولت در نطام های مبتنی بر کثرت گرایی و دموکراسی کاملا تعریف شده، و در بسیاری از موارد، این اختیارات محدود است.

بنا بر این می توان گفت که کثرت گرایی یا نظام مبتی بر حکومت قاطبه مردم، با تکیه بر خرد جمعی کلیه آحاد یک جامعه، احزاب، آزادی بیان،آزادی رسانه ها و مطبوعات در چار چوب قانون اساسی تعیین شده، بوجود می آید و تکامل می یابد. مسلماً هیچ کس به تنهایی پاسخ تمام مسائل را در دست ندارد، و به قول ضرب المثل معروف پارسی: “همه چیز را همگان دانند.” انسان های خردمند همواره از تجربه جمعی بشری بهره برده و با اتکاء به خرد جمعی تلاش میکنند خویشتن، جامعه خود و جامعه بشری را به سوی دستاوردهای باز هم سازنده تر و پویاتر در حوزه های مادی و معنوی رهنمون نمایند.

* استاد دانشگاه جمع گرایی سیاسی و ارتباط آن با دموکراسی