فرهنگ نقد و نظر

 دکتر نادر هوشمندیار*

فرهنگ نقد و نظر، در متن جامعه زیست محیطی شکل می گیرد و تحول می یابد. و متاثر از شرایط سیاسی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی مختلف تغییر میکند. فرهنگ نقد نه تنها از جامعه ای به جامعه دیگر بلکه از گروهی به گروه دیگر متناسب با نوع متغیرهای مستقل و وابسته اجتماعی مانند سنت و مدرنیته تفاوت می کند. از این رو بهتر است وقتی از واقعیت تجربی نقد سخن می گوییم، فرهنگ نقد را در شکل پدیدار شناسی که شامل: دیدگاهای صاحب نظران، صغرا و کبری منطق علمی، سئوال و فرضیه تحقیق  را صرفا به منزله نوعی مفهوم تحلیلی به کار ببریم. فرهنگ نقد نه تنها شامل گروه های حرفه ای منتقدان در هنر فلسفه و علوم بلکه شامل تمام گروه های انسانی می شود زیرا رفتارهای ارزیابانه محدود به گروه خاصی نیست. با توجه به این تعریف فرهنگ نقد در اجتماعات علمی ایران را می توان به ارزشها باورها و معانی سازنده نقد و تعیین کننده جهت شکل و محتوای رفتار حرفه ای در میان کنش گران علم تعبیر کرد.

جامعه ایران در بیشتر روزانه ها بویژه در ابعاد فرهنگی و اقتصادی در دهه چهام انقلاب اسلامی، نیاز مند برخورداری از فضای نقد و نظریه دریافتی علمی از ملت است. به نظر می رسد، ما در آینده نزدیک با یک پدیده یا موج های خروشان غیر پیش بینی شده مواجه خواهیم شد. بسیاری از این پدیده های گوناگون ممکن است با نظرات ما سازگار نباشد، این مشکلات ریشه ای، از جمله آینده جوانان، بیکاری، فقدان حرکت رو به جلوی صنایع کوچک و مادر، نبود راه رشد سرمایه گذاری داخلی و خارجی و بهار تغییرات کشورهای عربی و مطقه ای فرض می شود. شکی نیست که آینده درگیر فهرستی از رخدادها، پدیده های غیر پیش بینی شده و برنامه های جدید در دستور جلسه های نانویس از طرف کشورهای صنعتی و آ. س. آن خواهیم بود. در این خصوص نظرات و نگاه ها، هم چون موج نقد و نظر در رسانه ها، خطابه ها و سایت های مختلف انعکاس یافته و ما فرصت ها و تهدید را از دست خواهیم داد و جامعه را رو در روی پاسخ ها کم رنگ مواجه خواهیم کرد. از طرف دیگر، آیا چنین فضایی می تواند نسل جوان و پرسشگر را قانع کند، نیازهای روحی و ذهنی آنان را پاسخ دهد ، چگونه می توان از نظرات نخبگان و علما علمی دانشگاهی بهره مند شوند؟ از چه راهکارهایی می توان برای درک مشترک هم اندیشی و نزدیک کردن نظرات افراد یک جامعه در توسعه مملکت بهره برند؟ از کدام راهکار های اصولی به واقعیت ها راه یافت و از وضع موجود به وضع مطلوب رسید.

در پاسخ به موارد یاد شده، از بعد روش شناسی علمی، موضوع چه باید کرد را به دستور جلسه فرضی اضافه می کنیم. در این رابطه، ما به فضای نقد و نظر نیازمندیم، اگر این فضا شفاف و روشن نباشد و از طرف دیگر، هزینه اظهارنظر به سنگینی یک برچسب بر شخصیت افراد نقش ببندد، جامعه به طرف رفتار غیر شفاف و ساختار مند به حرکت در آمده و  فاصله های طبقاتی هر روز بیشتر خواهد شد و پیکره واحد جامعه ، در هزار توی دیوارها و شبکه ها به کثرتی ناخوشایند تبدیل خواهد شد .

فضای فعلی جامعه، مطبوعات ، نشریات ، رسانه ها و تریبون های ما به طرف برنامه ریزی، سازماندهی، مدیریتی و نظارت و کنترل هدایت نشده، بلکه فضای به طرف زوال اندیشه ها، قدم بر بر خواهد داشت. و تضاد دگراندیشی و برون نگری فلسفی و مجادله گروه های غیر علمی نخبگان سیاسی- اقتصادی و علمی و مذهبی را در به چالش خواهند کشاند. در غیر این صورت، نقد پدیده ها ، بررسی موضوعات و پاسخ به نیازهای روزافزون فردی و اجتماعی ، خواسته و ناخواسته شخصیت و افراد معتقد به ملت - دولت، زیر ذره بین می روند و شخصیت پردازی، جایگزین نقد و بررسی موضوعی می شود و این در حالی است که جامعه ما به طور عام و نسل جدید و جوان به شکلی خاص به شدت نیازمند فضای نقد و نظر و گفت و شنود است ، تا در پرتو، پدیده های جدید سال 90 ، رخدادها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و راه راست را دریابد.

به نظر می رسد، فرهنگ نقد و نظر و برگزاری کرسی های آزاد در صدا و سیما، رسانه ها، کنفرانس ها، و مجامع داخلی و خارجی می توان به اجماع نظر درک متقابل ، یکپارچگی و هم اندیشی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی رسید.

در فضای آزاد نقد و نظر و برای رسیدن به اهداف نهادینه و هدفمند کردن توسعه و اشتغال زایی همراه با تولید انبوه صنعتی  با گرایش صادرات و ارز آوری، این آرمان مهم پا به عرصه ظهور در جست و جوی وجوه مشترکات را تقویت جامعه ، با درکی عالمانه علمی قدرت تحمل را در جامعه افزایش داده و وجوه هم اندیشه را پر رنگ خواهد کرد.

* استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل اقتصادی

نشریه: روزنامه شرق