بازار و دولت در ایران

دکتر نادر هوشمندیار

هدف اصلی این یاداشت، بررسی حوزه های بازار و دولت از تغییر و تحول در عرصه های مختلف آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی، توسعه پایه دار و پرهیز از انحرافات متدولوژیکی می توان نام برد.

آمیخته بازار می تواند شامل چهار عنصرمحصول، قیمت، مکان (توزیع) و ترفیع باشد. از طرف دیگر، فرآیند استراتژیک برنامه ریزی بازار با ارزیابی عوامل داخلی و خارجی محیط که به توسعه و بازاریابی محصولات کمک می کنند یا صدمه می زنند، آغاز می شود. بر پایه این تحلیل اهداف بازار تعیین می شوند و استراتژی هایی برای دستیابی به آنها توسعه داده میشوند.

هدف دولت در بازار ، رعایت قانون، پرهیز از ظلم اقتصادی، توانايي گرفتن عوامل معنوی - مادی محیط های داخلی و خارجی، در نظر گرفتن سرمایه های انسانی، صلح طلبی، سهم داشتن در روابط بین الملل جهت بستر سازی حکومت مردم بر مردم در اقتصاد را می توان نام برد.

در تلاش برای جلب توجه این واقعیت که کار دولت و اداره مملکت، کاری پیچیده بوده و مستلزم آن است که مدیران دانشگاه دیده ، دارای برخورد موثر و کار آمدی در حوزه های دولت، کارآفرینی در اقتصاد بازارهای داخلی و خارجی در سهم اقتصاد داشته باشند. در این یاداشت، کوشش شده تا جنبه های بررسی میزان اثر بازار غیر دولتی و ارتباط آن با چشم انداز و برنامه ریزیهای بازار آزاد و تاثیر آن بر اقتصاد ایران مورد مطالعه و مداقه قرار گیرد که کانون توجه مقاله حاضر را تشکیل می دهند. البته حجم توجهی که در مجموع به این جنبه ها می شود، ممکن است در هر دوره دولتی فرق کند. با این حال، برای تضمین افزایش موفقیت نگرش دولت در اقتصاد آزاد به طور عام، بازار نوین و غیر دولتی به طور خاص در ادبیات این یاداشت در نظر بوده است و ضرورت دارد و باید به خاطر داشت که موفقیت دولت و بازار هم تابع عوامل شخصی و هم تابع عوامل سیاستگذاری است.

وانگ، "معتقد است که مهارت ها ، نگرش ها، و گرایش های دولت مردن تا آنجایی حائز اهمیت به شمار می روند که با فرصت ها، برنامه ریزی های تعلیم، توسعه، و تقویتی که در سیاستگذاری مهیا کرده در ارتباط با یکدیگر باشند". (وانگ، 2006: 471-475)،

خصوصیات اصلی استفاده از مهارت های کار آمد باید در دولت و بازار در حوزه های رابطه موفقیت با هوش، ابتکار، توانایی، کشور داری، اعتماد به نفس، وابستگی با مردم، قاطعیت، پیشرفت حرفه ای، نیاز به شکوفایی و قدرت، نیاز به نیازهای مادی و معنوی مردم و در جهت امنیت شهروندان کار کرد مثبت داشته باشد.

سئوال اصلی

آیا بین میزان موفقیت بازار در سهم اقتصاد غیر دولتی و عملکرد دولت در حوزه های خود شناسی ، شناخت شان از دیگر ارزش ها، گرایش ها ، محدودیت ها ، مقتضیات ، اختیارات و توانایی انجام وظایف، ضروری مشترک مسایل داخلی و خارجی رابطه معنی داری وجود دارد ؟

در این مقاله به منظور بررسی بازار توسعه یافته در حوزه اقتصاد باز ، کار آیی ، نوآوری از میزان موفقیت آنان ، از روش همبستگی استفاده شده است.

هدف از روش همبستگی (Coefficient or Correlation) ، تعیین حدود تغییرات یک یا چند متغیر در قوام بخشیدن یک یا چند متغیر دیگر در بازی اقتصادی است.

تحلیل در حوزه بازار

در این مقالعه ما بازار (Market) را نوعی فرآیند اجتماعی و مدیریتی می‌دانیم که بدان وسیله، افراد و گروه‌ها می‌توانند از طریق تولید، ایجاد و مبادله محصولات و ارزش‌ها با دیگران، نیازها و خواسته ‌های خود را برآورده سازند. واژگان نسبتا مهم: نیاز، خواست و تقاضا؛ محصول؛ ارزش، رضایت، و کیفیت؛ مبادله، معامله، رابطه و بازار.

بازار، مفهوم داد و ستد (Market)، عبارت است از گروهی از خریداران واقعی و بالقوه یک محصول. این خریداران دارای نیاز یا خواسته مشترکی هستند که می‌توان از طریق داد و ستد آنها را برآورده ساخت. بنابراین، اندازه یا بزرگی بازار به عوامل زیر بستگی دارد: تعداد کسانی که نیازهای خود را اعلان کنند، منابع لازم برای انجام داد و ستد و میزان آمادگی صاحبان این منابع برای انجام دادن معامله.

اصولاً واژه «بازار» به مفهوم مکان یا محلی بوده است که خریداران و فروشندگان برای داد و ستد کالا گردهم می‌آمدند. مثل میدان یک دهکده یا روستا.

اقتصادانان از واژه بازار به این مفهوم استفاده می‌کنند: مجوعه‌ای از خریداران و فروشندگان که یک طبقه از کالای خاصی را معامله می کنند، همانند بازار خرید و فروش خانه و اتوموبیل یا بازار غلات. به هر حال، بازاریان، فروشندگان را به عنوان تشکیل دهنده صنعت و خریداران را به عنوان پدید آورنده بازار می‌شناسند.

در نظام‌های اقتصاد نوین، از اصل تقسیم کار استفاده می‌شود، یعنی هر شخص در زمینه تولید چیزی خاص تخصص پیدا می‌کند، در ازای آن پولی را دریافت می‌نماید و با این پول آنچه مورد نیازش است خریداری می‌کند. بنابراین نظام‌های اقتصاد نوین با بازارهای زیادی پیوند دارند. تولید کنندگان به بازارهای منابع مراجعه می‌کنند (بازارهای مواد اولیه، نیروی کار و بازارهای مالی)، منابع را می‌خرند آنها را به کالاها و خدمات تبدیل می‌نمایند و به واسطه‌ها می‌فروشند، یعنی، کسانی که آنها را به مصرف کنندگان می‌رسانند. مصرف کنندگان کالاهای خود را می‌فروشند، در ازای آن درآمدی کسب می‌کنند تا بتوانند وجه کالا و خدمات مورد نیاز خود را پرداخت نمایند.

دولت، بازار دیگری است که نقش های متفاوتی ایفا می‌کند. دولت از بازارهای عرضه کننده، تولید کننده و واسطه کالاهایی را می‌خرد، پول پرداخت می‌کند (بر این بازارها مالیات می‌بندد که از آن جمله است بازار مصرف کننده) و در ازای آن خدمات عمومی مورد نیاز ارائه می‌نماید. بنابراین نظام اقتصادی هر کشور و کل نظام اقتصاد جهانی از مجموعه‌ای از بازارهایی که روابط متقابل با یکدیگر دارند و از مجرای فرایندهای داد و ستد به یکدیگر مرتبط میشوند، تشکیل شده است.

هدف بازار آزاد، این است که جذابیت‌ها و نیازهای بازارهای خاص را درک و بازاری را انتخاب کند که بتواند نیازهای آن را به بهترین شکل تامین نماید. از سوی دیگر، بازار می‌تواند محصولات و کالاهایی را تولید و به این مردم عرضه کند که موجب افزایش ارزش مورد نظر مشتری گردیده و او را ارضا و در سهم اقتصاد کشور نقش داشته باشد.

ارتباط دولت با خلاقیت و نوآوری

دولت از یک سوی ، با اعمال قانون که منشائ و سر چشمه آن کتاب آسمانی ما "قرآن" است که می تواند در قانون اساسی ما تبلور داشته باشد. دولت با نوآوری و خلاقیت در امور کشورداری و ارتباط تنگاتنگ با مردم از یک سوی می تواند موفق باشد. که در این خصوص خلاقیت دولت، بیشتر فعالیت فکری و ذهنی است و از سوی دیگر، نوآوری او بیشتر جنبه عملی دارد. خلاقیت ، پیدایش و تولید یک اندیشه و فکر نو است ، در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است . خلاقیت ، به قدرت ایجاد اندیشه های نو اشاره دارد و نوآوری به معنای کاربردی ساختن آن افکار نو و تازه است . خلاقیت پدیدار شدن تلفیقی از اندیشه های نو و ایده های جدید به وسیله شهودگرایی است و نوآوری، فرایند تبدیل آن فکرهای نو به کالا یا محصول تجاری است.

براین اساس ، هم نوآوری و هم خلاقیت در هر دولت از اجزای لاینفک کارآفرینی او محسوب می شود.

به گفته پیتردراکر پدر علم نوین مدیریت، که معتقد است «وجود نوآوری در کارآفرینی در هر دولتی به قدری ضروری است که می توان ادعا کرد کارآفرینی بدون آن وجود ندارد و خلاقیت نیز بدون نوآوری نتیجه ای ندارد». از این رو شاید بتوان ارتباط کارآفرینی دولت با نوآوری و خلاقیت را به صورت زیر نشان داد : خلاقیت _____ نوآوری ______ کارآفرینی

آنچه که می توان از این یاداشت استفاده کرد

در اینجا نتیجه ای که می توان گرفت ، برداشت های موفقیت بازار غیر دولتی در چرخه اقتصادی و توسعه از از یک طرف ، و از طرف دیکر، اعمال قانون از طرف دولت، جنبه های کارآیی دولت که تابع خود شناسی دولت مردان، شناخت شان از دیگر ارزش ها، گرایش ها ، محدودیت ها ، مقتضیات ، اختیارات و توانایی انجام وظایف ضروری مشترک کشوری در قلمرو داخلی و بین المللی است. به بیان کلی ، کار آمدی و موفقیت دولت در حوزه توسعه کشور شامل ، مهارت ها و آموزش این مهارت ها ، تا حدودی منوط به آگاهی و ارضای نیاز به مهارت ها و معلوماتی است که بامعیارهای مقبول و محفوظ اجتماعی در خصوص کار آمدی داخلی و خارجی مطابقت داشته باشد.

در سیستم بازار آزاد، کوشش می‌شود که از طریق تعهد به افزایش ارزش مورد نظر مشتری، مشتریان جدید جذب شوندو نیز شرکتها اقتصادی می‌کوشند از طریق تأمین رضایت مشتریان قدیمی آنها را حفظ نمایند. برای موفقیت هر بازاری، کوچک یا بزرگ، انتفاعی و غیر انتفاعی، بومی یا جهانی بازار، نقشی حیاتی در سهم اقتصاد ایفا می‌کند.

امروزه کارآفرینی دولت، به عنوان نوعی شیوه تفکر مطرح است که در صورت بکارگیری قانونی آن در بازار غیر دولتی به موتور و نیروی محرکه بسیار قدرتمند برای رشد و توسعه اقتصاد کشورتبدیل خواهد شد. از سوی دیگر تغییرات مربوط به عصر فرا صنعتی و گسترش بخش خدمات در سطح جهان و به تبع آن در ایران، شرایطی را بوجود آورده است که بازار آزاد به عنوان یک بخش خدماتی مهم می تواند و باید نقش فعالانه ای در سطح اجتماع و اقتصاد ایران ایفاد کند. این تغییرات از یک سو به عنوان نوعی «تهدید» برای جامعه و از سوی دیگر به صورت فرصت برای بازار واقتصاد آزاد پدیدار شده است. «تهدید» از این جهت که در صورت عدم انطباق بازار با تغییرات و پیچیدگی های محیطی، ممکن است عقب ماندگی های آن تشدید گردد. «فرصت» بدین لحاظ این بازار می تواند با جذب بخش وسیعی از جمعیت جوان و تحصیل کرده و تربیت نیروی انسانی هم به حل مشکل اشتغال کمک نماید و هم امکان عرضه خدمات به آحاد مردم و بخش های مختلف اجتماع را فراهم آورد.

در ایران نیز در حال حاضر در بیمه عمر و نیز تمامی رشته های بیمه، ظرفیت های بالقوه زیادی وجود دارد که در صورت شناسایی و تمرکز شرکت های بیمه برآنها می تواند بخش گسترده ای از جمعیت تحصیل کرده و آماده به کار جامعه را جذب نماید.

در ایران با توجه به در آمد سر شار از انرژی (نفت و گاز، معادن، نیروی انسانی جوان و ژئوپلتیک بودن کشور در منطقه)، در صورت بر طرف کردن موانع و بازدارنده هایی مانند، اعمال صحیح اصول قانون اساسی، آزادی بیان و مطبوعات، ایجاد فضای باز اقتصادی، تشویق از سرمایه گذاران داخلی و خارجی، احترام به مالکیت، نگاه نو به تعرفه های گمرکی، کاهش ضرایب مالیاتی و حمایت از مراکز صنعتی و حرف کوچک ، ایجاد امنیت فضای کسب و کار ، اتخاذ تصمیم های یک پارچه و قانونمند از طرف قوه قضایی بر نظارت و نه دخالت دولت بر اقتصاد بازار محور و جلوگیری از اعمال تشتت قدرت توسط افراد سود جو و رانت طلب ، پیش بینی توسعه بازار مردمی و حمایت و مشروعیت بخشیدن به دولت مردن توسط مردم را در افق چشم انداز اقتصادی بیست ساله می توان بررسی و برنامه ریزی کرد.

* استاد دانشگاه

منابع مورد مطالعه فارسی

1- هوشمندیار، نادر. (1386)، اثر بخشی و چالش های مدیریت، تهران: انتشارات هزاره سوم، چاپ اول.

2- هوشمندیار، نادر. (1388)، روش تحقیق در مدیریت، مدیریت سیاسی و روابط بین الملل، تهران: انتشارات هزاره سوم، چاپ اول.

3- هوشمندیار، نادر. (1388) ، متون دو جلدی مدیریت، ترجمه، تهران: انتشارات هزاره سوم، چاپ اول.

4- هوشمندیار، نادر. (1388) ، اصول بنیادی چهار جلدی مدیریت منابع انسانی ، تهران: ترجمه، انتشارات هزاره سوم، چاپ اول.

5- هوشمندیار، نادر. (1389) ، روش تحقیق در حقوق، ترجمه، تهران: انتشارات هزاره سوم، چاپ اول.

6- هوشمندیار، نادر. (1386) ، بررسی میزان موفقیت مدیریت در سازمان های بزرگ و ارتباط آن با برنامه ریزی های آموزشی مدیریت، تهران: دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت، فصلنامه دانش مدیریت، دوره 20، شماره 79 ، زمستان 1386

7- هوشمندیار، نادر. (1388) ، جزوه اصول بازار یابی.

8- هوشمندیار، نادر. (1388) ، جزوه سازمان و مدیریت

منابع انگلیسی

1- Drucker, P. (1999), “What Information Do Executive Need. Mastering Information Management”, the Financial Time, 19 April, p. 18.

2- Wang, T. C. and Change, T. H. (2006), “Forecasting the probability of Successful Knowledge Management by Consistent Fuzzy Preference Relation”, Expert Systems with application, Vol. 28. Pp: 471-475.

نشریه: روزنامه اعتماد ملی