تحقیق در دنیای امروز فعالیتی است جدی
علم، ابزار کشف حقيقت و محصول تحقیق است و پژوهش در دنياي امروز، فعاليتي جدي و ضروري است؛ زيرا نتيجه آن علم و فناوري در خدمت توسعه جامعه و بدنبال آسایش، آرامش و رفاه اجتماعی مردم است. تحقیق در دنیای امروز فعالیتی است جدی که منشا ثروت، قدرت و توسعه کشورها هستند.
علم براي کشف حقيقت، يعني چيزي که پنهان است، ابزاري بي مانند است. زحمت توسعه علمي بر دوش پژوهشگران و محققاني است که همه زندگي خود را وقف جستجو، پژوهش و تحقيق مي کنند. اگرچه با پيشرفت پژوهش و فناوري، امروزي نتوانسته کمکي به فقرزایی نسبی، مشکلات تورم مالي و گسترش پايگاه عدالت اجتماعي نماید، ولی امروزه شاهديم که از طريق علم که ابزار کشف حقیقت و فناوري مزيت هاي جديدی خلق شده و ناآرامي و تنش هاي سياسي و اجتماعي می رود به حداقل برساند.ما هر ساله در آستانه هفته پژوهش، در تمام دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی از اهمیت روز افزون پژوهش و سهم آن از افزایش توانمندی کشور دم می زننیم، اما بلافاصله پس از پایان هفته پژوهش، فصل بودجه نویسی آغاز می شود، و وقتی از نقدینگی حرف می زنیم، نخستین قربانی کمبود بودجه، پژوهش می شود.
در مطالعات اخیر نشان می دهد که پیگیری کشورهايي موفق در امر پژوهش به پيشرفت چشمگير در بخش هاي علمي و تکنولوژيکي خود رسیده اند که به طور متوسط به جمع آوري اطلاعات، تحقيق و کاربرد تحقيق در عمل شده اند. ظهور و بقاي هيچ جامعه نويني بدون حمايت نیروی انسانی، علم و فناوري قابل تصور نيست و ارتباط، موانع را از سر راه هر دو طرف بر مي دارد. علم نوين، بزرگتر و پرهزينه تر از آن شده که بتواند بدون کمک مالي دولت براي مدتي طولاني باقي بماند. هر دو طرف گروه علمي و دولت به يکديگر نيازمندند.با توجه به اینکه یکی از 5 حوزه مطالعاتی و تدریس من در دانشگاه ها، روش تحقیق است و در این ارتباط کتابی دو زبانه فارسی و انگلیسی تحت عنوان " روش تحقیق پیشرفته" با رویکردی برتر برای مطالعات کاربردی در سیاست گذاری علوم، تالیف نموده ام. بنا به اهمیت موضوع، اگر از این کتاب نام می برم، به دلیل این است که در یک صد سال اخیر در ایران کتابی دو زبانه در حوزه روش تحقیق پیشرفته نوشته و تالیف نشده است. بنا به اصول روش تحقیق علمی و درهر پژوهشی ، نقل قول هایی از اندیشمندان و صاحب نظران برای حمایت از بررسی ادبیات نوشتاری استفاده می شود و بنده هم این موضوع را در این یاداشت رعایت نموده ام.
دکتر شاهین آخوندزاده - قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در تشریح وضعیت بغرنج بودجه پژوهش در سال ۹۳ و ۹۴ گفت: قرار بود بودجه سال ۹۳ در یکسال مانده به پایان برنامه پنجم توسعه به 5/2 درصد از GDP برسد و پس از آن در سال ۹۴ این میزان به ۳ درصد از GDP افزایش پیدا کند. با این حال در سالی که برنامه پنجم توسعه شروع شد، سهم بودجه پژوهشی از GDP تنها ۰.۶ درصد بود و این میزان در این مدت نه تنها افزایش پیدا نکرد بلکه کاهش هم پیدا کرد و اکنون به ۰.۵ درصد رسیده است.
بودجه پژوهشی یک دانشگاه در عربستان سعودی 5/2 میلیارد دلار است !
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت که "یکی از دانشگاه های عربستان سعودی یک دارویی برای درمان هپاتیت C وارد بازار دارویی دنیا شده است. این دارو در مدت ۳ تا ۶ ماه بیماری را کامل درمان می کند. قیمت هر قرص آن ۱۰۵۰ دلار است و یک دوره درمانی حداقل ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارد. اما به طور کامل فرد درمان می شود. نکته قابل توجه این است که شرکت تولیدکننده این دارو برای تحقیق و ساخت این دارو ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است در حالی که کل بودجه ما در وزارت بهداشت و ۵۰ دانشگاه علوم پزشکی ۱۰۰ میلیون دلار است و در عین حال انتظار هم وجود دارد که هر روز کشف جدیدی انجام دهیم. مثال دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که تنها بودجه پژوهشی یک دانشگاه در عربستان سعودی 5/2 میلیارد دلار است و بودجه پژوهش ما در کل کشور ۷۰۰ میلیون دلار!"آخوندزاده، با گلایه از نمایندگان مجلس در عدم پیگیری وضعیت بودجه های پژوهشی گفت: " نمایندگان مجلس موظف هستند که دولت ها را بازخواست کنند که چرا به احکام برنامه توسعه عمل نکرده اند و من به عنوان یک شهروند و استاد دانشگاه از نمایندگان مجلس گله دارم که علی رغم تاکیدات رهبری، هیچ وقت در یک نطق پیش از دستور برای وضعیت پژوهش گله نکرده اند".
نقل قول، براساس برآورد يونسکو " تعداد دانشمندان و مهندسان تحقيق و توسعه در يک ميليون نفر جمعيت فقط در بیش از یک دهه قبل در کشورهاي در حال توسعه 189 نفر و در کشورهاي پيشرفته 3694نفر و هزينه هاي تحقيق و توسعه به ترتيب 18.3 ميليارد دلار و 434.3 ميليارد دلار بوده است. اکنون این ارقام به نفع کشورهای توسعه یافته پیشرفت قابل ملاحظه ای را نشان می دهد. سهم توليد فناوري کشورهاي اتحاديه اروپايي، امريکا و ژاپن در دهه 90 بر اساس جوايز امتياز اعطا شده اروپايي و امريکايي حدود 92 درصد از کل توليدات فناوري جهان بوده است. آن کاري که در همه جهان به آن با ديده احترام مي نگرند و جان مايه علم فردا را بايد در آن جستجو کرد، در اين سرا خريداري ندارد. در بيشتر کشورها، ميانگين تعداد محققان در هر ميليون نفر به سهولت از 2 هزار نفر بالاتر است".
در ژاپن اين ميزان به 5 هزار نفر در يک ميليون مي رسد. در ايران اين نسبت تا چند سال پیش فقط 82 نفر در ميليون نفر بوده است. پژوهش در ایران حتي در دانشگاه ها و موسسات آموزشي و تحقيقاتي کشور نيز هنوز کاملا نهادينه نشده است و بسياري از موسسات، حتي بودجه، ساختمان يا کارکنان مستقلي براي پژوهش ندارند.
موانع پژوهش در در ایران:
1- نبود ارتباط انسجام و منطقي بين دانشگاه ها، موسسات تحقيقاتي و واحدهاي توليدي کشاورزی و صنعتی،
علم براي کشف حقيقت، يعني چيزي که پنهان است، ابزاري بي مانند است. زحمت توسعه علمي بر دوش پژوهشگران و محققاني است که همه زندگي خود را وقف جستجو، پژوهش و تحقيق مي کنند. اگرچه با پيشرفت پژوهش و فناوري، امروزي نتوانسته کمکي به فقرزایی نسبی، مشکلات تورم مالي و گسترش پايگاه عدالت اجتماعي نماید، ولی امروزه شاهديم که از طريق علم که ابزار کشف حقیقت و فناوري مزيت هاي جديدی خلق شده و ناآرامي و تنش هاي سياسي و اجتماعي می رود به حداقل برساند.ما هر ساله در آستانه هفته پژوهش، در تمام دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی از اهمیت روز افزون پژوهش و سهم آن از افزایش توانمندی کشور دم می زننیم، اما بلافاصله پس از پایان هفته پژوهش، فصل بودجه نویسی آغاز می شود، و وقتی از نقدینگی حرف می زنیم، نخستین قربانی کمبود بودجه، پژوهش می شود.
در مطالعات اخیر نشان می دهد که پیگیری کشورهايي موفق در امر پژوهش به پيشرفت چشمگير در بخش هاي علمي و تکنولوژيکي خود رسیده اند که به طور متوسط به جمع آوري اطلاعات، تحقيق و کاربرد تحقيق در عمل شده اند. ظهور و بقاي هيچ جامعه نويني بدون حمايت نیروی انسانی، علم و فناوري قابل تصور نيست و ارتباط، موانع را از سر راه هر دو طرف بر مي دارد. علم نوين، بزرگتر و پرهزينه تر از آن شده که بتواند بدون کمک مالي دولت براي مدتي طولاني باقي بماند. هر دو طرف گروه علمي و دولت به يکديگر نيازمندند.با توجه به اینکه یکی از 5 حوزه مطالعاتی و تدریس من در دانشگاه ها، روش تحقیق است و در این ارتباط کتابی دو زبانه فارسی و انگلیسی تحت عنوان " روش تحقیق پیشرفته" با رویکردی برتر برای مطالعات کاربردی در سیاست گذاری علوم، تالیف نموده ام. بنا به اهمیت موضوع، اگر از این کتاب نام می برم، به دلیل این است که در یک صد سال اخیر در ایران کتابی دو زبانه در حوزه روش تحقیق پیشرفته نوشته و تالیف نشده است. بنا به اصول روش تحقیق علمی و درهر پژوهشی ، نقل قول هایی از اندیشمندان و صاحب نظران برای حمایت از بررسی ادبیات نوشتاری استفاده می شود و بنده هم این موضوع را در این یاداشت رعایت نموده ام.
دکتر شاهین آخوندزاده - قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در تشریح وضعیت بغرنج بودجه پژوهش در سال ۹۳ و ۹۴ گفت: قرار بود بودجه سال ۹۳ در یکسال مانده به پایان برنامه پنجم توسعه به 5/2 درصد از GDP برسد و پس از آن در سال ۹۴ این میزان به ۳ درصد از GDP افزایش پیدا کند. با این حال در سالی که برنامه پنجم توسعه شروع شد، سهم بودجه پژوهشی از GDP تنها ۰.۶ درصد بود و این میزان در این مدت نه تنها افزایش پیدا نکرد بلکه کاهش هم پیدا کرد و اکنون به ۰.۵ درصد رسیده است.
بودجه پژوهشی یک دانشگاه در عربستان سعودی 5/2 میلیارد دلار است !
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت که "یکی از دانشگاه های عربستان سعودی یک دارویی برای درمان هپاتیت C وارد بازار دارویی دنیا شده است. این دارو در مدت ۳ تا ۶ ماه بیماری را کامل درمان می کند. قیمت هر قرص آن ۱۰۵۰ دلار است و یک دوره درمانی حداقل ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارد. اما به طور کامل فرد درمان می شود. نکته قابل توجه این است که شرکت تولیدکننده این دارو برای تحقیق و ساخت این دارو ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده است در حالی که کل بودجه ما در وزارت بهداشت و ۵۰ دانشگاه علوم پزشکی ۱۰۰ میلیون دلار است و در عین حال انتظار هم وجود دارد که هر روز کشف جدیدی انجام دهیم. مثال دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که تنها بودجه پژوهشی یک دانشگاه در عربستان سعودی 5/2 میلیارد دلار است و بودجه پژوهش ما در کل کشور ۷۰۰ میلیون دلار!"آخوندزاده، با گلایه از نمایندگان مجلس در عدم پیگیری وضعیت بودجه های پژوهشی گفت: " نمایندگان مجلس موظف هستند که دولت ها را بازخواست کنند که چرا به احکام برنامه توسعه عمل نکرده اند و من به عنوان یک شهروند و استاد دانشگاه از نمایندگان مجلس گله دارم که علی رغم تاکیدات رهبری، هیچ وقت در یک نطق پیش از دستور برای وضعیت پژوهش گله نکرده اند".
نقل قول، براساس برآورد يونسکو " تعداد دانشمندان و مهندسان تحقيق و توسعه در يک ميليون نفر جمعيت فقط در بیش از یک دهه قبل در کشورهاي در حال توسعه 189 نفر و در کشورهاي پيشرفته 3694نفر و هزينه هاي تحقيق و توسعه به ترتيب 18.3 ميليارد دلار و 434.3 ميليارد دلار بوده است. اکنون این ارقام به نفع کشورهای توسعه یافته پیشرفت قابل ملاحظه ای را نشان می دهد. سهم توليد فناوري کشورهاي اتحاديه اروپايي، امريکا و ژاپن در دهه 90 بر اساس جوايز امتياز اعطا شده اروپايي و امريکايي حدود 92 درصد از کل توليدات فناوري جهان بوده است. آن کاري که در همه جهان به آن با ديده احترام مي نگرند و جان مايه علم فردا را بايد در آن جستجو کرد، در اين سرا خريداري ندارد. در بيشتر کشورها، ميانگين تعداد محققان در هر ميليون نفر به سهولت از 2 هزار نفر بالاتر است".
در ژاپن اين ميزان به 5 هزار نفر در يک ميليون مي رسد. در ايران اين نسبت تا چند سال پیش فقط 82 نفر در ميليون نفر بوده است. پژوهش در ایران حتي در دانشگاه ها و موسسات آموزشي و تحقيقاتي کشور نيز هنوز کاملا نهادينه نشده است و بسياري از موسسات، حتي بودجه، ساختمان يا کارکنان مستقلي براي پژوهش ندارند.
موانع پژوهش در در ایران:
1- نبود ارتباط انسجام و منطقي بين دانشگاه ها، موسسات تحقيقاتي و واحدهاي توليدي کشاورزی و صنعتی،
2- نبود سیستم صحيح و مطلوب در زمينه توزيع اعتبارات پژوهشي و فقدان انگيزه کافي براي اجراي تحقيقات بين استادان و مراکز تحقيقاتي و فقدان بودجه کافي،
3- وجود مقررات دست و پاگير مالي و اداري و کم توجهي به محققان و مشخص نبودن سياست ها و اولويت‌هاي تحقيقاتي،
4- نبود کمبود عرضه انبوه نيروي انساني ماهر و بستر مناسب براي شکل گيري و رشد تحقيقات کاربردي و توسعه اي و سياست هاي حمايتي از محققان و پژوهشگران،
5- نبود بانک هاي اطلاعاتي، ضعف اطلاع رساني و فقر منابع،
6- نبود فضا سازی مناسب و بي توجهي به شرايط محلي در فعاليت هاي آموزشي و پژوهشي، حمایت نکردن از نيروي انساني متخصص، کارآمد، خلاق و به ويژه نوابغ و نوآوران پيشتاز و هدف دار، با توجه به موارد یاد شده، پژوهش باید از مدارس و سپس فرایند تکمیلی آن از دانشگاه ها آغاز شود و مهمترین رکن پژوهش و اساس پیشرفت هر کشوریمدیریت نیروی انسانی است. در این خصوص، دانشگاه ها و به ویژه دانشگاه آزاد اسلامی، در برنامه‌ریزی و طرح کلی چشم انداز خود، ضرورت دارد جهش برنامه فعلی را به طرف و دنبال پرورش نیروی انسانی با مهارت های کارآفرینی که همان سرمایه اجتماعی است که بتوانند از طریق آن اقدام به ایجاد کسب و کار جدید نماید.
در یک نتیجه گیری کلی، می توان گفت که با توجه به بودجه نیم درصدی که به پژوهش تخصیص می دهند، می توان نظام و ساختار منسجم پژوهش را در ایران نهادینه کرد؟
دکتر نادر هوشمندیار، عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب
نشریه: روزنامه تفاهم