تحول دیپلماسی اقتصادی و پوست انداختن صنعت گردشگری

یکی از فعالیت های اقتصادی که به نظر می رسد برای آینده ای نه چندان دور می‌تواند بازار گرمی در اقتصاد ایران داشته باشد، صنعت گردشگری است. مخصوصا این که شرایط دیپلماسی اقتصادی کشور نیز در حال پوست انداختن است و ورق بعد از وافق هسته ای برای اقتصاد ایران، برگشته است. به همین خاطر است که این روزها نام صنعت گردشگری نیز در لیست فعالیت های اقتصادی که بنگاه های سرمایه گذاری باید به آن توجه داشته باشند، جایگاه خاصی یافته است. البته پیش از این و طی چند دهه گذشته همواره اندیشمندان اقتصادی از صنعت گردشگری به عنوان روی دیگر سکه اقتصاد ایرن یاد کرده اند که در صورت گرم شدن تنور آن، درآمدهای ناشی از این صنعت می تواند حتی با درآمدهای نفتی کشور نیز رقابت کند. اما با این وجود درست در همین سال ها بنابر دلایلی که خیلی وقت ها اقتصادی هم نبودند صنعت گردشگری در حاشیه قرار گرفته است. با این وجود اما باید تغییراتی که در راه هستند را باور کرد و قدرت صنعت گردشگری، به عنوان یکی از مولفه هایی که می تواند بودجه ایران و در نمایی کلی و واقعی اقتصاد کشور را از نفت نجات دهد، شناخت نقش گردشگری در ایران است که بسیاری از کشورهای دیگر نیز انجام داده اند. در دنیای امروز کشورهایی که موقعیت گردشگری ایران را ندارند به گونه‌ای در صنعت گردشگری فعال شده اند و موانع توریست پذیری را هموار کرده اند که درآمدی به مراتب بیشتر از ایران از این صنعت به دست می آورند. مانند، ترکیه، دبی، مالزی، سنگاپور، قطر، کشورهای آفریقایی، اسپانیا، چین، ایتالیا، ماکائو، فرانسه، روسیه، تایلند، بریتانیا، آمریکا، آلمان و ... ولی در نقطه عکس، اقتصاد ایران با در اختیار داشتن همه مواهب گردشگری باید در انتهای لیست کسب درآمد از این صنعت بنشیند. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارد. با این وجود سهم ایران از درآمدهای صنعت گردشگری در جهان کمتر از یک درصد است که رقم بسیار اندکی محسوب می شود. البته این فقط بخشی از سناریوی گردشگری است. سازمان جهانی گردشگری همچنین در گزارش خود می نویسد که به ازای ورود هر گردشگر 9 فرصت شغلی ایجاد می شود. حالا در نظر بگیرید در کشوری مثل ایران که از معضل بیکاری و آسیب های اجتماعی رنج می برد، اگر صنعت گردشگری فعال شود چه کمک بزرگی می تواند به رفع بیکاری باشد.در حال حاضر و بر اساس آخرین برآوردهای موجود در سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سهم ایران از درآمدهای ناشی از این صنعت 6.5 میلیارد دلار ارزیابی می شود که رییس این سازمان با اشاره به این درآمد می گوید که سهم ایران از درآمدهای گردشگری کمتر از یک درصد و چیزی حدود نیم درصد محاسبه می شود. آیا واقعا کشوری با پتانسیل های گردشگری ایران باید چنین سهمی از ثروت گردشگری جهان را به خود اختصاص دهد؟ در حال حاضر رقابت برای جذب گردشگر و افزایش سهم درآمدهای ناشی از گردشگری نیز به یکی از رقابت های فشرده اقتصادی تبدیل شده است. کشورهای جهان درواقع هر کدام سعی می کنند با توانمند سازی محیط کسب و کار، بالا بردن سطح سلامت بهداشتی، ایجاد فناوری های نوین و سایبری، گشایش بین المللی و پایداری های محیطی، آسان سازی طرق مختلف حمل و نقل و گشایش در استفاده بهینه از منابع طبیعی و منابع فرهنگی به سمتی بروند که توان رقابت بیشتری در صنعت گردشگری جهانی داشته باشند برای همین از دهه نود میلادی تا به امروز، بخش گردشگری با رشدی بیش از دوبرابر همراه بوده است. این افزایش هم در سطح گردشگران بین المللی و هم مقدار خرج کرد آنها به وضوح دیده می شود.
طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO, 2014)، بخش گردشگری توانسته ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی کشورها، اشتغالزایی در حد یک نفر از هر ۱۱ نفر، درآمد صادراتی بالغ بر ۱.۴ تریلیون دلار، ۶ درصد از صادرات جهانی و ۳۰ درصد از صادرات از نوع خدمات محوری را به خود اختصاص دهد.
شورای جهانی مسافرت و گردشگری (WTTC) به عنوان مجمع مهم دیگر در بخش گردشگری، گردشگران بین المللی در سال ۲۰۱۴ را بالغ بر ۱.۱۴ میلیارد نفر ارزیابی کرده که نسبت به سال ۲۰۱۳، ۵۱ میلیون نفر افزایش نشان می دهد. این ارقام باعث شده است که رقابت تنگاتنگی برای حضور در لیست برترین های صنعت گردشگری به وجود بیاید چون کشورهایی که در این لیست قرار دارند با عنوان ستاره های جهانی صنعت گردشگری معرفی می شوند.

جدول 1: کشورهای موفق در جذب گردشگر (مقاصد اصلی گردشگران بین المللی)
رتبه    سال
          2006         2007       2008       2009       2010      2011        2012    2013
1       فرانسه    فرانسه   فرانسه    فرانسه    فرانسه    فرانسه    فرانسه    فرانسه
2       اسپانیا    اسپانیا       آمریکا      آمریکا      آمریکا      آمریکا       آمریکا    آمریکا
3       آمریکا      آمریکا        اسپانیا     اسپانیا    چین        چین         چین    اسپانیا
4       چین       چین           چین        چین      اسپانیا     اسپانیا     اسپانیا    چین
5       ایتالیا      ایتالیا         ایتالیا       ایتالیا      ایتالیا       ایتالیا      ایتالیا    ایتالیا
6      بریتانیا    بریتانیا        بریتانیا      بریتانیا    بریتانیا      ترکیه       ترکیه    ترکیه
7       آلمان      آلمان         اوکراین     ترکیه      ترکیه        بریتانیا     آلمان    آلمان
8      مکزیک    اوکراین       ترکیه        آلمان       آلمان       آلمان     برتانیا    بریتانیا
9      اتریش     ترکیه         آلمان       مالزی      مالزی      مالزی     روسیه    روسیه
10    روسیه    مکزیک        مکزیک    مکزیک     مکزیک    مکزیک     مالزی    تایلند

منبع: UNWTO
جدول 2: کشورهای موفق در کسب بیشترین درآمد گردشگری
رتبه    سال
      2006       2007          2008         2009           2010        2011        2012         2013
1    آمریکا        آمریکا       آمریکا        آمریکا        آمریکا       آمریکا        آمریکا         آمریکا
2    اسپانیا      اسپانیا    اسپانیا     اسپانیا        اسپانیا      اسپانیا      اسپانیا       اسپانیا
3    فرانسه    فرانسه    فرانسه   فرانسه       فرانسه      فرانسه      فرانسه      فرانسه
4    ایتالیا          ایتالیا    ایتالیا         ایتالیا            چین         چین         چین             چین
5    چین          چین       چین           چین             ایتالیا         ایتالیا       ماکائو        ماکائو
6    بریتانیا      بریتانیا      آلمان        آلمان           آلمان          آلمان       ایتالیا         ایتالیا
7    آلمان         آلمان      بریتانیا      بریتانیا          بریتانیا        بریتانیا       آلمان        تایلند
8    استرالیا  استرالیا    استرالیا    استرالیا      استرالیا    استرالیا      برتانیا         آلمان
9    ترکیه        اتریش      ترکیه       ترکیه         هنگ کنگ    ماکائو       هنگ کنگ   بریتانیا
10    اتریش     ترکیه       اتریش      اتریش        ترکیه       هنگ کنگ   استرالیا     هنگ کنگ

جدول های ضمیمه لیست کشورهای ستاره دار در حووزه گردشگری را نشان می دهند که بسیاری از کشورهای موجود در آن، در رتبه جذابیت ها و پتانسیل های گردشگر با فاصله دوری از ایران ایستاده اند، اما سقف درآمدهایی که از طریق این صنعت به دست می آورن قابل مقایسه با درامد اندک 6.5 میلیارد دلاری ایران نیست. بر این اساس کارشناسان اقتصادی بر این باورند که بعد از تحولی نظیر رفع تحریم های تحمیلی به اقتصاد ایران سرمایه گذاران ایرانی و حتی سرمایه گذاران خارجی باید نحوه مواجه خود با صنعت گردشگری را تغییر بدهند. بر اساس همین نگاه ما از چند فعال بازار و تحلیل گران اقتصادی پرسیدیم که به نظر آنها در آینده چگونه باید با صنعت گردشگری مواجه شد و آیا می توان به عنوان یک قطب سرمایه گذاری به این صنعت نگاه کرد؟
رضا حسینی از فعالان بازار در این باره می گوید: اگر مسئولین دولتی و سایر نهادهای حاکمیتی فقط کمی رویکرد خود را در مورد صنعت گردشگری تغییر دهند بعد از گشایش هایی که در حوزه دیپلماسی و ورود سرمایه آوران به وقوع می پیوندد، می توان به جرات گفت که گردشگری یکی از بهترین گزینه ها برای سرمایه گذاری است و با تحول در نگاه سیاست گذاران می توان سرمایه گذاری های خوبی در این صنعت داشت.وی ادامه می‌دهد: البته بنگاه های سرمایه گذاری نیز باید روی این صنعت مطالعه کنند. حال که  تحریم ها رفع شده است، حضور در صنعت گردشگری و ساخت و سازهای عمرانی در این صنعت حتما با سود آوری زیادی همراه است.
ناصر یزدانی از فعالان بازار سرمایه نیز این گونه به پرسش ما پاسخ می دهد: حتما بنگاه های گردشگری اگر شکل بگیرند می توانند سود آوری های بزرگی را تجربه کنند. سرمایه گذاران ما باید به سمت ایجاد هلدینگ‌های گردشگری بروند. مجتمع های تجاری، تفریحی، اقامتی و درمانی برای صنعت گردشگری می تواند به لحاظ سوداوری با هر صنعت دیگری رقابت کند. وی می گوید: باز شدن فضای ارتباط با کشورهای دیگر درواقع بازاری هم در حوزه گردشگری به وجود می آورد که سرمایه گذاران نباید از ان غافل شوند. اگر این گونه شود سرمایه گذاران خارجی گوی سبقت را از ما و در داخل کشور خودمان می ربایند. علی رفعتی از فعالان بازار ساختمان نیز این سخنان را تایید می کند. او می گوید که در آینده خیلی ها از این که برای حضور در صنعت گردشگری دیر اقدام کردند حسرت می خورند. بعد از این که ما در گفت و گو با قدرت های بزرگ برنده شویم درواقع نشان داده ایم که پتانسیل بزرگی در گفت و گو داریم همین مساله موج سرمایه گذاران و گردشگران را به ایران می آورد که در حال حاضر امن ترین کشور منطقه هم محسوب می شود. رضا نادری، از دیگر فعالان بازار نیز می گوید: فقط کافی است به اطراف خود نگاه کنید ان وقت می بینید که ما چقدر در رابطه با صنعت گردشگری ضعیف هستیم. در حال حاضر و در ابر شهرهای بزرگی که در ایران وجود دارد چند درصد هتل های مدرن و نوین برای گردشگران ساخته شده است. مراکز تفریحی نظیر پارک های بازی تا چه حد مطابق با استانداردهای جهانی وجود دارد. محیط زیست و منابع فرهنگی ما ایا توانسته اند خود را برای پذیرایی از گردشگران آماده کنند. این چالش ها در کنار هزار چالش دیگر به ورود و حضور سرمایه گذاران نیاز دارد تا به مرحله سود آوری برسد. باور کنید مقابله ای که با صنعت گردشگری می شود نفس های اخر خود را می کشد چون اقتصاد با شرایط نوینی که دارد چاره ای جز این باقی نمی گذارد برای همین بزودی همه به این نتیجه می رسند که یکی از بهترین صنایع برای سرمایه گذاری همین صنعت گردشگری است. نویسنده مقاله و تحلیگر مسایل مدیریت و اقتصاد، معتقد است که یران پتانسیل بزرگی در حوزه گردشگری دارد که اگر تعامل اقتصادی با کشورهای دیگر به رونق برسد نمی توان درهای این پتانسیل را بست. فعالان اقتصادی زیادی به این پرسش پاسخ دادند که نقریبا همه آنها بر این باور بودند که صنعت گردشگری سود آورترین صنعت کشور در آینده ای نه چنان دور خواهد بود. جالب اینجاست که بسیاری از آنها با قاطعیت می گفتند که برخوردهای ایدئولوژیک با صنعت گردشگری نیز خود به خود و با دستیابی به سطح بیشتری از تعاملات بین المللی از میان می روند. درواقع به اعتقاد آنها برای رفع این موانع لازم نیست مسئولین و برنامه‌ریزان را زیاد در لای گیره قرار داد، چون همه چیز به سمتی می رود که این نگاه در جهت استفاده از درآمدهای هنگفت گردشگری خود به خود کمرنگ می شود. چنین چیزی البته برای خود یک نوع تحلیل از فضای موجود در رابطه با صنعت گردشگری است. اما به نظر می رسد، وقتی از همه اوضاع موجود در صنعت گردشگری میانگین می‌گیری، یک مولفه با جدیت تمام در قالب نتیجه این میانگین وجود دارد و آن هم چیزی نیست جز این که سرمایه گذاران و بنگاه های سرمایه گذاری با توجه به تغییر و تحولاتی که در حوزه اقتصاد شکل می گیرد، می توانند حضور در صنعت گردشگری را در لیست برنامه های اینده خود قرار دهند.

دکتر نادر هوشمندیار
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مدیر گروه جهانگری و هتلداری واحد تهران غرب
 
 
نشریه: روزنامه تفاهم