تعاون ودمکراسی

دکتر نادر هوشمندیار

تشکیل وگستره فعالیت تعاونی ها (از هر نوع خدماتی و توزیعی)در هر کشور آینه ضریب نفوذ دمکراسی اجتماعی و اقتصادی در آن جامعه محسوب می گردد.زیرا آن چه موجب برتری یک تعاونی به شرکت سهامی است، همانا روح انسان محوری و دمکراسی در شرکت های تعاونی است. در تعاونی بر خلاف شرکت سهامی هر عضو با هر مقدار سرمایه فقط دارای یک رای می باشد. از آن جا که نفس تشکیل تعاونی در هر جامعه توسط عده ای از افراد با نیاز های مشترک برای تامین نیاز های اقتصادی و اجتماعی اعضا است و برآوردن نیاز ها جز با مشارکت فعال و کمک متقابل اعضا در مقام عضو و موقعیت معین برآورده نمی شود. این فرایند نه تنها باعث تقویت و گسترش روح همکاری و وحدت نظر اعضا و اطمینان آنان به مدیران و رهبران تعاونی می شود بلکه با مد نظر قرار دادن این اصل مسلم تعاونی که سود را براساس فعالیت انجام شده در درجه نخست و سپس به سود سرمایه اختصاص    می دهد به جای اصل مقدس مالکیت! باعث گسترش و فعالیت تعاونی می شود. در چنین موقعیتی نقش تعاونی ها به جایگاه NGO ها فرا می روید که امروزه در جوامع مردمسالار از آن ها به عنوان هسته های مردم سالاری یاد می شود. کارکرد دمکراتیک تعاونی ها در واقع باعث بروز خلاقیت های اعضا ، اعضایی که از بطن جامعه برآمده اند(این اعضا می توانند مهندسان یا پزشکانی باشند که برای خرید لوازم به دور یکدیگر جمع شده اند یا مثلا یک تعاونی زنان دامدار در یک روستای دورافتاده باشند و یا گروهی زن بافنده فرش باشند)گردیده و باعث پرورش مدیرانی فهیم و کارا و رهبرانی مردمی می شوند. همچنین از آن جا که هرگونه تصمیم گیری در تعاونی ها بنا به ماهیت با رضایت و توافق اعضا صورت می گیرد، فعالیت در تعاونی ها باعث برچیده شدن بساط بهره کشی از اعضا     می شود. بنا براین دولت ها با دادن آزادی عمل و عدم مداخله و تحمیل کارکردهای انحرافی به  تعاونی ها بیشترین کمک را به گسترش و کارکرد موفق آن خواهند داشت. بدون شک تعاونی هایی که با آورده ای متناسب با نوع فعالیت تشکیل می شوند ، می توانند نقش موثری در ایجاد اشتغال درونزا و پایدار، محو فقر و پایداری محیط زیست  و بالا بردن شاخصه های اجتماعی داشته باشند

توسعه پایدار انسانی بنا به تعریف سازمان ملل متحد: توسعه انسانی، توسعه ای است که نه تنها رشد اقتصادی را به دنبال دارد، بلکه فواید خود را به طور مساوی تقسیم می نماید. سبب تجدید حیات محیط زیست به جای تخریب آن می گردد و به جای در حاشیه قرار دادن مردم، به آنان قدرت واختیار می دهد. توسعه ای است که بر له و به طرفداری از مردم، اشتغال و زنان باشد.

بنا به تعریف بالا دستیابی به توسعه انسانی با گسترش تعاونی ها به عنوان گزینه ای مناسب سریع تر حاصل خواهد شد.

کنترل اعضا بر کلیه امور تعاونی ها ، داشتن هر عضو یک رای وتعهد تعاونی نسبت به تک تک اعضاء، بهره مندی اعضا از کلیه حقوق عضویت در تعاونی که به خودی خود موجب از بین رفتن آثار هرگونه بهره کشی و استثمار اعضا توسط دیگری یا رهبران تعاونی خواهد شد، زمینه را برای توسعه عدالت اجتماعی واقتصادی فراهم خواهد ساخت. لازم به یادآوری است که بر خلاف تصور بسیاری تعاونی نه محصول رژیم های سوسیالیستی یا حتی حکومت های با دید چپگرایانه بلکه عمدتا در جوامع تحت نظام های سرمایه داری بیشتررشد یافته اند.نمونه های بی شماری از تعاونی های موفق را در کشورهای پیشرفته صنعتی سرمایه داری از قبیل ایالات متحده آمریکا، هلند،ژاپن و البته در برخی کشورهای کمتر توسعه یافته مانند هندوستان ، بنین، کره جنوبی و...  مشاهده می شوند که در تولید و توزیع عادلانه ثروت و نه فقر نقش بسیار مهمی ایفا می کنند.نخستین تعاونی نه در شوروی سوسیالیستی بلکه در راچدیل در لانک شایر انگلیس توسط عده ای کارگر بافنده تشکیل شد.این تعاونی که اساسا برای تامین نیاز های مصرف کارگران در سال 1844 بنیاد گذاشته شده بود بزودی با همان مبالغ اندک کارگران بسیار فقیر(تا سر حد مرگ) راچدیل گسترش یافت بطوری که در سال 1851 حدود 130 تعاونی در زمینه های گوناگون در سراسر انگلیس بطور خودبخودی و فقط با پول اعضا بنیاد نهاده شده بود.تعاونی های نظیر راچدیل در همان سال ها در سراسر اروپا تاسیس شده بود.از جمله در فرانسه و آلمان و سوئیس.هریک از این تعاونی ها با همه تفاوت ها ، کارکرد عدالت گسترانه ای داشته و باعث تثبیت و تعادل اقتصاد محلی و منطقه ای شده اند. چه تعاونی زنان شیر فروش روستایی هندی ، که در جهت زدودن بهره کشی غیر انسانی زنان روستایی هندی ، توزیع عادلانه درآمد افراد، آموزش بهداشت حرکت بسیار موفقی داشته است و چه تعاونی های دامداران و شیرفروشان قدرت مند هلندی که در برابر کارتل ها وتراست های  فراملیتی از منافع دامداران و شیر فروشان عضو دفاع می کنند و چه تعاونی های اعتباری در آمریکا وکانادا که با سرمایه میلیاردی توانسته اند با اعطای وام به اعضای شان آن ها را دربرابر بانک های غول آمریکایی پشتیبانی کنند.(در ایالات متحده و بیشتر کشورهای اروپایی بانک های تعاونی بزرگی فعالیت می کنند یکی از این بانک ها کوبانک است که در سال 1933 تاسیس شده است. این بانک سال هاست که به تامین مالی سازمان های تعاونی مبادرت می ورزد. دارایی این بانک با بیش از 2300 عضو بیش از 20 میلیارد دلار است. همچنین اتحادیه های اعتباری آمریکا نزدیک به 12 هزار صندوق اعتبار را در سراسر آمریکا در بر می گیرد و سپرده های نزد این شبکه در سال 1996 حدود 296 میلیارد دلار بوده است. )منبع تصویر بانک های تعاونی جهان.

جالب این جاست که دوران نضج تعاونی های آمریکا عمدتا به دوران جنگ دوم جهانی بر می گردد. آن چه مسلم بود حکومت هیتلر نمی توانست توافقی با تعاونی ها داشته باشد. از این رو بسیاری از تعاونی ها در کشور های اشغال شده از میان رفتند ولی تاثیر این امر در آمریکا وارونه بود و باعث گسترش و تعمیق نهضت تعاونی در آمریکا گردید به طوری که این دوران را دوران ترقیات شگفت آسا نام نهادند. پیش از آن نیز بحران بزرگ آمریکا در سال 1929 تاثیر بسیار مثبت و ژرفی در ایجاد تعاونی های در آمریکا داشت.به طوری که 45% تعاونی هایی که هنوز در آمریکا فعال هستند تاریخ تاسیس آن ها به سال های 1929 بر می گردد.

نشریه: روزنامه جهان صنعت